آفلاتوکسین ماده شیمیایی سمی و از قویترین ترکیبات موتاژنیک وسرطان زاست و توسط بعضی از انواع قارچ های خانواده آسپرژیلوس ترشح می شود. این قارچ در شرایط مساعد دمایی و رطوبتی بر روی بسیاری از محصولات کشاورزی از قبیل ذرت، بادام زمینی، انجیر، بادام و پسته رشد می کند و ورود مقادیر زیاد آفلاتوکسین به بدن موجب بروز سرطان کبد می شود.
آفلاتوکسین می تواند محصول را در مزرعه آلوده سازد. از طرفی از طریق منافذ ایجاد شده در اثر نیش حشرات، بافت آسیب پذیر گیاه در معرض قارچ ها و متعاقب آن ترشح سموم قارچی قرار می گیرد.
هوادهی مناسب و حمل سریع محصول تر در مرحله برداشت، خشک کردن مناسب و سریع محصول در مرحله فرآوری و نگهداری و حمل محصول فرآوری شده در محیط کم رطوبت و خنک در پیشگیری از آلودگی محصول به آفلاتوکسین نقش حیاتی ایفا می کنند. علاوه بر این، از آنجا که فعالیت حشرات و جوندگان در انبارهای نگهداری محصول می تواند با ایجاد رطوبت موضعی سبب پیدایش فضاهای کوچک مناسب جهت رشد قارچ و تولید سم شوند، مقابله با آنها باید با جدیت دنبال شود.
آفلاتوکسین در باغ پسته
بسیاری از گونه های قارچ خانواده آسپرژیلوس قبل از برداشت پسته و در باغ، دانه های پسته را آلوده ساخته، باعث فساد مغز آن می شوند. با آنکه اغلب دانه های پسته، پیش از برداشت از درخت، به طور طبیعی خندان می شوند، لیکن پوست سبز پسته از دسترسی قارچ به مغز پسته جلوگیری می نماید تحقیقات نشان داده که احتمال آلودگی دانه های زودخندان به افلاتوکسین به مراتب بیشتر از احتمال آلودگی دانه های پسته با پوست سبز سالم است. فاصله زمانی بین تاریخ زودخندان شدن دانه پسته در باغ و تاریخ برداشت تأثیر بسیار زیادی در احتمال و میزان آلودگی این دانه به سم افلاتوکسین دارد.
پوسیدگی و خرابی پوست سبز پسته به دلایل متنوع دیگری نیز ممکن است رخ دهد؛ از جمله: تأخیر در تاریخ برداشت، ترک خوردگی بواسطه تغییرات شدید دمایی یا سایر عوامل ناشناخته، لهیدگی و پلاسیدگی پوست سبز، نوک زدن پرندگان، نیش حشرات و آفات پوستخوار از سوی دیگر نفوذ نیش برخی حشرات به داخل پوست استخوانی (مانند سن زدگی) راه دیگری برای رسیدن قارچ آسپرژیلوس به مغز پسته (حتی در مورد پسته های دهان بسته) می باشد. خسارت ناشی از کرم گلوگاه انار بر روی مغز پسته نیز به شدت احتمال آلودگی آن را به آفلاتوکسین افزایش می دهد. تحقیقات همچنین نشان داده که وجود تنش های آبی (کم آبی) بخصوص در اواخر بهار و ضعف و بیماری درخت پسته باعث آسیب پذیرترشدن دانه ها نسبت به قارچ آسپرژیلوس می شود. نخاله و ضایعات باغی پسته نیز محیطی مناسب برای رشد قارچ آسپرژیلوس و بنابراین افزایش احتمال ترشح سم آفلاتوکسین فراهم می نماید..
بر این اساس و با توجه به روش خیساندن پسته در آب به منظور خندان كردن پسته های ناخندان، كارشناسان سازمان ملی استاندارد توصیه می كنند كه از این روش استفاده نشود و بهتر است این پسته ها مغز شده و به صورت مغز پسته مورد مصرف قرار گیرند تا از كیفیت بهتری برخوردار باشند.
رعایت نكاتی برای جلوگیری از آلوده شدن پسته به سم آفلاتوكسین
1- قبل از فرارسیدن فصل بارندگی محصول روی درخت را چیده و اگر محصول روی درخت باقی ماند و باران خورد، این محصول به طور جداگانه ضبط شده و با محصول قبلی مخلوط نشود.
2- نباید پسته های به زمین ریخته شده و محصول شاخه هایی كه با زمین در تماس هستند، با محصول بالای درخت مخلوط شوند و علاوه بر این، لازم است روزانه به میزانی پسته برداشت شود كه در همان روز امكان پوست كندن و خشك كردن آن باشد و نباید پسته ها با پوست و با رطوبت بالا به صورت توده باقی بمانند.
3- قبل از خشك كردن كامل پسته، از انبار كردن آن خودداری شود و محل انبار پسته هم كاملاً خشك و قابل تهویه باشد.
4- مبارزه به موقع با آفات پسته انجام شود تا حشرات نتوانند با ایجاد سوراخ و تولید شیره راهی برای نفوذ قارچ به داخل مغز و امكان تولید سم آفلاتوكسین ایجاد نمایند.
مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان بیرجند
حفظ نباتات
