سیمای شهرستان بیرجند 

شهرستان بیرجند با وسعت 31704 کیلومتر مربع در شرق ایران و در فاصله حدوداً 500 کیلومتری از مرکز استان های خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، کرمان و یزد قرار دارد. این شهرستان از شمال به قاین، از جنوب به نهبندان و استان کرمان، از غرب به سرایان و خوسف و از شرق به شهرستان در میان محدود می‌شود. 

شهر بیرجند، اولین شهر در ایران است که دارای سازمان آبرسانی بوده و بنگاه آبلوله بیرجند به عنوان اولین سازمان آبرسانی ایران شناخته می‌شود. این شهر همچنین اولین شهری در ایران است که در سال ۱۳۰۲ و پیش از تهران، از لوله‌کشی آب شهری برخوردار گردید.

مدرسه شوکتیه این شهر، سومین مدرسه آموزش به سبک جدید، بعد از دارالفنون و رشدیه تبریز است. به علت موقعیت سیاسی و استراتژیک شهر بیرجند، سومین فرودگاه کشور در سال ۱۳۱۲ پس از قلعه مرغی و بوشهر، در این شهر ساخته شد و تا پیش از جنگ جهانی دوم، دو کنسولیاری انگلستان و روسیه در بیرجند، مشغول فعالیت بوده‌ اند.

پیشینه تاریخی: بیرجند در گذشته جزئی از ولایت قهستان بوده است. بر اساس کتیبه های هخامنشی و نوشته های مورخان یونانی، قهستان خاستگاه یکی از اقوام ایرانی به نام ساگارت و بخشی از چهاردهمین ساتراپ هخامنشی به شمار می آمده. کتیبه کال جنگال نشان دهنده اهمیت منطقه است. در عهد ساسانی نیز قهستان از ایالات آباد و و معتبر بوده. سنگ نگاره های لاخ مزار در روستای کوچ بیرجند حاوی نوشته هایی به خط پهلوی ساسانی است که در آنها نام آخشنواز پادشاه هپتالی و قباد پادشاه ساسانی به چشم می خورد. پس از فتح قهستان توسط اعراب در سال 29 هـ. ق قهستان توسط والیان خلفا اداره می شد و تا سال 259 ه. ق در سیطره ی عباسیان بود. مدتی نیز جزء قلمرو صفاریان و امرای محلی سیستان بود. از زمان حسن صباح تا تهاجم سپاه هلاکو خان مغول این منطقه به یکی از مراکز عمده ی سیاسی فرقه اسماعیلیه تبدیل شد و بعد از الموت، مهمترین مقر حضور فداییان این فرقه بـود که با حمله ی هلاکـو طومارشان در هم پیچیـد. تاریخ بیرجنـد در سده های اخیر یعنی از دوره صفویه به بعد با نام خاندان خزیمه علم در هم آمیخته است.

سیمای کشاورزی شهرستان

اراضی زراعی شهرستان 79456هکتار می باشد که با توجه به خشکسالیهای اخیر کلیه آن بصورت آبی به زیر کشت می رود. ازجمله محصولات غالب زراعی این شهرستان می توان  گندم و جو و چغندر قند... رانام برد.

  اراضی باغی شهرستان 280است وازجمله محصولات باغی عمده شهرستان زرشک، عناب وگردو و.رامیتوان نام برد.                                                                                                  

 از جمله محصولات شاخص این شهرستان زرشک و عناب با رتبه سوم تولید در کشور می باشد که با افزایش صادرات این محصول می توان درآمد خانوارها را بسیار افزایش داد.در تولید گوشت سفید(مرغ) نیز شهرستان درمیان در رتبه دوم(مشترک با قاین) در استان قراردارد.قابلیت صادرات محصولاتی همچون گوشت سفید،عناب،زرشک به کشورهای همسایه وجود دارد و باید بازاریابی های لازم صورت پذیرد.         

 از جمله صنایع تبدیلی و تکمیلی این شهرستان می توان کارخانه قند قهستان را نام برد.

تعداد قنوات 778 رشته بوده  وتعداد 167 چاه  عمیق و نیمه عمیق در شهرستان موجود است. میزان استحصال آب حدود   57.4 میلیون مترمکعب می باشد.

اراضی کشاورزی به صورت خرد مالکی بوده که نیاز به تسطیح و یکپارچه سازی و اجرای شبکه های آبیاری تحت فشار دارد. تا کنون 189 هکتار تسطیح و یکپارچه سازی اراضی و43 هکتار آبیاری تحت فشار از محل اعتبارات صندوق توسعه بخش کشاورزی به مبلغ 5284 میلیون ریال انجام شده و همچنین در سال 89 به میزان 61 کیلومتر لوله گذاری از محل اعتبارات ملی و صندوق توسعه بخش کشاورزی انجام شده است و از محل اعتبارات سال 90 تا کنون 227 هکتار قرارداد اجرا با صندوق توسعه بخش کشاورزی منعقد گردیده است.

سیمای آماری مرکز شاخنات

مرکز جهاد کشاورزی شاخنات بعنوان تنها مرکز فعال در حوزه مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان بیرجند از سال 1393 و با دراختیار داشتن 2 نفر نیروی انسانی با هدف خدمت رسانی به کشاورزان این منطقه دور افتاده و محروم تاسیس گردید .

موقعیت جغرافیایی مرکز: این مرکز واقع در روستای گازار و در فاصله 78 کیلومتری مرکز استان ودر 17 کیلومتری از جاده اصلی بیرجند به قاین با طول جغرافیایی 724490عرض 3688039 وارتفاع 1860متر ازسطح دریا واقع شده است .

حوزه عمل مرکز جهاد کشاورزی شاخنات به مساحت 558کیلومترمربع  و مشتمل بر دو دهستان شاخن  به مرکزیت ( روستای شاخن) و دهستان شاخنات  به مرکزیت ( روستای گازار) می باشد  و دارای 27 روستای است که از این تعداد 10 روستا بالای 20 خانوار  و 17 روستا زیر 20 خانوار جمعیت دارند.

نظام بهره برداری:  در این  منطقه نظام بهره برداری از زمین به صورت خرده مالکی شدید است که سبب شده جمعیتی بالغ بر 9035 نفر  و مشتمل بر 2900 خانوار در این دو دهستان ساکن باشند که از این  بین 2400 نفر بهره بردار کشاورزی به فعالیت باغی و زراعی اشتغال دارند و تعداد 2370 نفر بهره برداران دامی می باشند.

شرایط اقلیمی و آب و هوایی: دهستانهای شاخن و شاخنات دارای شرایط اقلیمی نیمه بیابانی و خشک است و از لحاظ آب و هوایی میانگین دمای حداکثرآن 23 و حداقل: 7 درجه سانتیگراد است. متوسط بارندگی سالیانه : 110 میلی متر و مینمم دما تا 15 درجه سانتیگراد زیر صفر و ماکزیمم آن تا 35 درجه سانتیگراد بالای صفر در نوسان می باشد.

منابع آبی:  از لحاظ منابع آبی دارای تعداد 19 حلقه چاه عمیق . 206 رشته قنات و 71 دهنه چشمه می باشد که 61 چشمه آن جاری است. این حوزه همچنین دارای  یک رودخانه فصلی واقع در (روستای شاخن) می باشد.

بهره برداران کشاورزی: قریب به 3200 نفر از بهره برداران این دو دهستان در سطحی نزدیک به 3570 هکتار  به تولید محصولات باغی اشتغال دارند. عمده محصولات باغی این دو دهستان به ترتیب سطح زیرکشت شامل: ( زرشک، بادام دیم،  زعفران،  پسته،  عناب،  آلو و درختان هسته دار و  گردو ) می باشد.

دو واحد تولیدی گلخانه ای خیار سبز و گوجه فرنگی و یک واحد گلخانه ای به تولید گیاه دارویی آلوئه ورا  مشغول می باشند.

همچنین نزدیک به  1600 نفر  بهره بردار نیز به  تولید  محصولات زراعی  در سطحی قریب به 900 هکتار در این دو دهستان مشغول می باشند که به ترتیب سطح زیر کشت این محصولات زراعی عبارتند از : غلات( گندم و جو دیم )، جالیز دیم و حبوبات( نخود دیم) و گیاهان علوفه ای( یونجه و چغندر)  و محصولات سبزی و صیفی شامل( سیب زمینی،  گوجه فرنگی،  سیر و پیاز)

تشکل های کشاورزی فعال : در حوزه عمل مرکز شاخنات یک شرکت تعاونی تولید ( مستقر در مهمویی ) با 253 نفر عضو ، 2 شرکت تعاونی روستایی ( شهید رجایی گازار. شهید باهنر میریک ) با 2000 نفر عضو ، 8 صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی( مهمویی، میریک، بویک، اوجان، فورجان، شاخن، خزان و واشان ) با230 نفر عضو و یک شرکت تعاونی تخصصی توزیع نهاده های دامی با 176 نفر عضو فعالیت دارند.

تعداد مددکاران ترویجی که با این مرکز در ترویج و انتقال یافته های کشاورزی همکاری دارند 42 نفر می باشند که از این میان 35 نفر مددکار ترویجی  مرد و 7 نفر تسهیلگر زن روستایی هستند.

تولیدات دامی :  دامپروری منطقه بیشتر به صورت سنتی-روستایی و عشایری می باشد و دامداران منطقه به تولید بیش از 40000 راس دام سبک( گوسفند و بز) اشتغال دارند. همچنین  از بین گاوداریهای موجود در منطقه: 3 واحد گاوداری صنعتی، 102واحد گاوداری سنتی با ظرفیت350 راس دام سنگین شامل:( گاواصیل 150راس.گاو دورگ:88 راس و گاو بومی : 112 راس) مشغول به فعالیت می باشد.

در حوزه پرورش زنبور عسل منطقه شاخن و شاخنات نیز مطابق آخرین آمار گیری انجام گرفته 8 نفر زنبوردار که داری 110 کلونی فعال زنبور عسل می باشند.

در بحث پرورش طیور در حوزه عمل مرکز شاخنات 9 واحد فعال می باشند که 8 واحد مرغداری به پرورش نیمچه گوشتی با ظرفیت 127000 قطعه مرغ و1 واحد مرغداری تخمگذار با ظرفیت 45000 قطعه تخم مرغ مشغول به فعالیت می باشند .

ضمناَ دو واحد پرورش شترمرغ نیز در محدوده عمل مرکز با ظرفیت 200 قطعه شترمرغ پرواری مشغول به فعالیت می باشند.

در بحث پرورش آبزیان نیز در 7 استخر دو منظوره  به پرورش ماهیان گرمابی(آمور و کپور) مشغول  دارند و یک بهره بردار نیز در استخری به مساحت 1500 مترمکعب به پرورش ماهیان سردآبی (قزل آلا) مشغول می باشد.

ماشین الات کشاورزی :در این حوزه نزدیک به  100 دستگاه تراکتور  و قریب به 3200دستگاه تیلر مشغول به فعالیت می باشند.

صنایع: به منظور خشک کردن بهداشتی محصول زرشک برداشت شده از باغات در حوزه عمل دو دهستان نزدیک به 2660 بارگاه بهداشتی سنتی زرشک موجود می باشد.

آبادیهای دهستانهای شاخنات وشاخن